Tastbaar nazi-verleden in Keulen in het EL-DE Haus

1,2K

‘Ik mis je, ik droom over je en ik wil niets liever dan je ooit weer in mijn armen houden’. De tranen staan in mijn ogen, en ineens voel ik wanhoop. De geschiedenis speelt zich af in mijn lijf. Al jaren ben ik gefascineerd door de Tweede Wereldoorlog. Er is zelden een onderwerp dat meer indruk op me maakt dan de angst waarin mensen leefden tussen 1940 en 1945. Maar hoe graag je ook even wilt voelen hoe dit geweest moet zijn (niet uit sadistisch oogpunt, maar uit een empatisch historisch besef), het houdt altijd een bepaalde afstand. Totdat je het EL-DE Haus in Keulen bezoekt. Het EL-DE Haus is het voormalige hoofdkantoor van de Gestapo, dat van 1935 tot 1945 de plek was waar honderden mensen de dood vonden.

Aan de buitenkant van het gebouw valt weinig af te lezen. Het gebouw is statisch, kent bruine tegels, en ligt aan een doodnormale straat. Binnen daal je al snel af, terug in de tijd. Naar beige bevlekte gangen. Naar vochtige koude cellen waar politieke tegenstanders, untermenschen en verzetstrijders werden opgesloten, verhoord en vermoord.

In de duistere koude gang staan een aantal loodzware deuren open. Ik loop naar binnen, en beland in een ruimte van slechts een meter breed en een paar meters lang. In eerste instantie overvalt me de naïeve gedachte in de verwarmingsruimte beland te zijn. Totdat ik geen verwarming zie. En noodkreten op de muur. Dit is één van een tiental cellen waar soms tot wel dertig mensen opgesloten werden. Wachtend op de volgende mishandeling, hopend dat hun dood of vrijheid snel zou volgen. Met amper eten, en een emmer in de hoek om hun ontlasting te doen, hoorden ze het geschreeuw van hun medegevangenen. Met potloden, of scherpe voorwerpen schreven of krasten ze hun boodschappen op de muur. Van ejaculerende piemels, tot namen en data. Van liefdesbrieven tot informatieve berichten, en van strijdlustige notities tot suïcidale wanhoopskreten. Het zijn er in totaal zo’n 1800.

‘Savin N en Yagoda M. Hier vanaf 13/1/1944 totdat ze ons ophingen’.

Een rilling trekt door mijn lijf en ik voel de kou in al mijn organen. Ik voel de aanwezigheid. De angst waarin mensen zaten, zodra ze in een cel zaten. Zouden ze ooit nog buitenkomen? Een zonnestraal zien? Weten wat vrijheid is? Hun geliefde in hun armen houden? Zodra de deur openging kon dat drie dingen betekenen: ze mochten zich wassen (er heersten veel ziektes), ze werden ondervraagd (mishandeld) of ze werden opgehangen op de binnenplaats. Buren konden uit het raam zien hoe gevangenen hun einde vonden aan de galg op de betegelde grijze binnentuin.

Wie waren deze mensen? Verzetstrijders, mensen die met de verkeerde vrienden omgingen, verliefde meisjes die alles deden voor hun geliefde, en mensen die er puur uit misverstand terechtkwamen. In de duistere gangen lees je over hun lot. Je ziet de noodkreten die ze achterlieten, voor een ieder die ze ooit zou lezen. In de hoop niet vergeten te worden.

De verhoorruimtes bevinden zich nog een verdieping onder de cellen, zodat voorbijgangers op straat niets van het geschreeuw zouden kunnen horen. Gevangenen daarentegen hoorden hun vrienden/geliefden/celgenoten schreeuwen van de pijn en angst tijdens één van de vele brute ondervragingen. Slechts één iemand wist ooit uit het gebouw te onstnappen tegenover honderden die er de dood vonden.

De bovenste verdiepingen van het EL-DE Haus zijn gewijd aan een tentoonstelling over Nationaal Socialisme. Interessant. Niet alleen het gedachtegoed wordt belicht, maar ook de gevolgen voor verschillende bevolkingsgroepen en de stad Keulen zelf. Videobeelden van de gebombardeerde stad breken je hart. Vooral als je beseft dat het EL-DE Haus als één van de weinige gebouwen deze bommenregen zonder schade overleefde. Afgrijselijk.

Een bezoek aan het museum kost €4,50 per persoon (€2 voor studenten, en gratis voor scholieren) en is je geld absoluut waard. Zelden heb ik zo’n interessant museum gezien, met zoveel eerlijkheid en historisch besef, waar je zo dicht bij een duister stukje geschiedenis komt. Ondanks het litteken en de schaamte voor de geschiedenis waarmee de stad voor altijd zal moeten leven, wordt er geen masker opgezet. Er worden geen excuses verzonnen. Het wordt niet afgezwakt en ook niet gedramatiseerd. Dat is niet nodig. De kale feiten zijn genoeg om het bloed in je aderen te doen bevriezen. Bij een bezoekje Keulen mag je dit museum niet overslaan. Met tranen in mijn ogen verliet ik het gebouw. Ik greep Meneer nog maar eens stevig vast. Voor alle vrouwen die dit nooit meer hebben kunnen doen.

*Ik heb maar één foto van het gebouw zelf, sorry! Op dat moment was het idee van Explorista.nl nog niet geboren. Maar het was zo’n heftig gebouw dat ik er toch over wilde schrijven.